Wiek XVII jest nazywany w Anglii złotym wiekiem cydru. Znakomite osobistości tamtej epoki, pisarze, filozofowie, naukowcy poświęcili cydrowi wiele uwagi w swoich dziełach. Cydr był uznawany za trunek niezwykły, lepszy nawet niż wino francuskie czy hiszpańskie. Jednym z promotorów cydru był Samuel Hartlib i grupa zaprzyjaźnionych z nim myślicieli, zwana Hatrlib Circle.
Kim był Samuel Hatrlib?
Samuel Hartlib (ok. 1600-1662), angielski reformator, polimat, promotor wielu nauk, pisarz. Urodził się w Elblągu w rodzinie kupieckiej (jego matka był córką bogatego angielskiego kupca z Gdańska, a ojciec prawdopodobnie pochodził z terenów współczesnej Litwy ). Uczył się w gimnazjum w Brzegu, a następnie na Uniwersytecie w Królewcu (dzisiejszy Kaliningrad), wspaniałym ośrodku naukowym ufundowanym przez króla Zygmunta Augusta w 1560 roku.
Studiował także krótko na Uniwersytecie w Cambridge, a w 1628 r. – z powodu zawirowań wojny trzydziestoletniej – opuścił Elbląg i wyjechał do Anglii, gdzie spędził resztę życia.
Samuel Hartlib uchodził za jednego z najbardziej znaczących encyklopedystów swojej epoki. Jego ambicją było zebranie całej ludzkiej wiedzy i stworzenie ośrodka, gdzie ta wiedza mogłaby być przechowywana. Prowadził obfitą korespondencję z wieloma przedstawicielami elity intelektualnej. Do jego przyjaciół po piórze należeli m.in. Jan Amos Komeński (Comenius), Samuel Pepys, Robert Boyle,
Zapoczątkowany przez niego krąg korespondentów, zwany Hartlib Circle, stał się zalążkiem tzw. Royal Society, czyli The Royal Society of London for Improving Natural Knowledge – towarzystwa naukowego pełniącego funkcję brytyjskiej akademii nauk.
Listy o cydrze
Wśród licznych zainteresowań Hartliba była także produkcja cydru, o której korespondował z wieloma naukowcami. Do kręgu zaufanych przyjaciół należał m.in John Beale (ok. 1606-1683) pochodzący z hrabstwa Herefordshire kaznodzieja i pisarz. W swoich listach do Hartliba, zatytułowanych później Herefordshire Orchards, a Pattern for all England (1656), Beale pisał wiele na temat jabłek i produkcji cydru. Dzięki temu możemy się dowiedzieć, jak kilkaset lat temu robiono cydr oraz jakich jabłek używano do produkcji.
Poniżej zamieszczam fragmenty jego listów (w oryginalnej pisowni, z datą na końcu). Wszystkie teksty pochodzą z bazy Hartlib Papers dostępnej tutaj.
- Cydr lepszy niż wino – w wyniku licznych wojen Anglii m.in. z Hiszpanią (1587–1604), Holandią (1652-1674) wino było drogie. Dlatego szukano tańszej alternatywy. Okazał się nią cydr, robiony z dzikich jabłek i perry, które nie ustępowały (lub przewyższały) wino.
English Crabs, & wilde peares (…) that their Iuice may be raised to excell the wines of France. [Zurich 11/21 Martii 1658]
(…) the Wine of Apples was as good as the Wine of grapes .[Hereford 9 Aprill 1658]
But I undertook to raise better wines from the wildest of English fruite which will beare abundantly in hilly-grounds. [5 Feb 1658]
(…) the Liquor of a wilde or Crab-like apple should there come soe nere the rate of wine, & be generally preferred before itt. [June 4 1658]
- Jabłka cydrowe i gruszki perry – najlepsze są te kwaśne, dzikie. Najbardziej znaną odmianą jabłka w tamtym czasie był Scudamore Crab (znane też jako Herefordshire Redstreak). Gruszki na perry tak twarde i nieprzyjemne w smaku, że nawet głodna trzoda nie chce ich spożywać.
The worst kind of wilde crabs from thiese eager peares & apples, which make the best liqvor. [28 August 1657]
For wee are certaine, that the wilde apple & harsh peare makes the richest cider & perry. Our strakt must was a crab, lately calld a Scudamers crab. [August 28, 1657]
They make great store of Perry, of a sort of very small Peares, which (as I haue heard) are hard, & full of very unpleasant Iuice, soe that noe man will eate one of the Raw; [Zurich 11/21 Martii 1658]
(…) we have now tryed itt, that the harshest & unpleasant’st peares, or wilde apples make the richest & most vinous liquor.. Without Hyperbole, I assure you (as being in sporte, & for further testimony oft times an eye-witnesse to itt) that our hungry swine will not bite these peares (…) [Hereford 9 Aprill 1658]
- Produkcja cydru – kilka porad: jabłka powinny być tak dojrzałe, że same będą spadać z drzewa, powinny także trochę poleżeć na ziemi; moszcz z jabłek powinien odleżeć 24 godziny, aby nabrał koloru (pod wpływem tlenu).
If after the apples are ground, you caste the must together with all the cider into a vessell, there to ferment 24. houres, then presse the liqvor out, the cider will more rich & more pleasant. (…) [August 28, 1657]
he letts them fall of the tree in their owne time of Ripenesse & there lye a while on the ground where they fell not stirring them till to avoid rottennesse they must be ground in the mill. [June 15 1658, Hereford]
A na koniec ciekawostka – w jednym z tekstów John Beale pisze, że cydr (wzmacniany oraz z dodatkiem piołunu) mogą pić także dzieci (!!!) o każdej porze roku – robi on dobrze na żołądek, poprawia nastrój i wzmacnia apetyt.
By adding Wormwood to Cyder-Royal, as you do to Wine, you may make it as good and gratefull to the Stomach, both for procuring Appetite and causing Digestion, as the best Purl-Royal or Wormwood-Wine. (…) suitable to all Seasons of the Year, and to the Constitutions of all Persons, and Humours of all Pallates, and agreable to all Ages from Children of 12 Months Old, to the heighth of Old Age.